Bronowice Wielkie: Podróż przez wieki dawnej podkrakowskiej wsi

2025-07-14

Dzisiejsze Bronowice Wielkie to północno-zachodnia część Krakowa, położona około 6 kilometrów od centrum miasta. Ale zanim stały się jedną z krakowskich dzielnic, miały za sobą niezwykle bogatą i fascynującą historię, sięgającą daleko w średniowiecze.

 

Korzenie i nazwa

Pierwsza wzmianka o wsi Bronowicze pochodzi już z 1274 roku. Przez wieki nazwa ewoluowała, przybierając formy takie jak Brunovicze, Bronowice Niemieckie, czy wreszcie Bronowice Wielkie. Dlaczego "niemieckie"? To określenie odróżniało je od sąsiednich Bronowic Małych, podkreślając, że Bronowice Wielkie funkcjonowały w oparciu o prawo niemieckie, podczas gdy Bronowice Małe wciąż podlegały prawu polskiemu. Sama nazwa "Bronowice" wywodzi się od imienia "Bruno". 

    

Źródło: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/511562/edition/485412
Źródło: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/511562/edition/485412
Źródło: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/511562/edition/485412
Źródło: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/511562/edition/485412
Z Archiwum Wolnego Miasta Krakowa mapa wsi Bronowice Wielkie, w oryginale wyrysowana w 1830 roku przez Karola Bełcikowskiego, geometrę rządowego, tu w kopii wykonanej przez Teofila Żebrawskiego w 1835 roku (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/200/134)
Z Archiwum Wolnego Miasta Krakowa mapa wsi Bronowice Wielkie, w oryginale wyrysowana w 1830 roku przez Karola Bełcikowskiego, geometrę rządowego, tu w kopii wykonanej przez Teofila Żebrawskiego w 1835 roku (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/200/134)

 

Od tynieckich Benedyktynów po Akademię Krakowską 

Historia własności Bronowic Wielkich to prawdziwa mozaika. Początkowo wieś należała do Benedyktynów z Tyńca, by w 1347 roku stać się uposażeniem kościoła św. Jerzego na Wawelu. Następnie, w 1562 roku, przeszła w ręce Akademii Krakowskiej. To właśnie dzięki reformie Kołłątajowskiej, przeprowadzonej w latach 1777–1786, w Bronowicach Wielkich zniesiono pańszczyznę, a ziemia została wydzierżawiona chłopom – kamień milowy w historii lokalnej społeczności! 

      

Pochodząca z dokumentu wystawionego w 1560 roku pieczęć konwentu św. Benedykta w Tyńcu, czasowego właściciela Bronowic Wielkich; w polu pieczętnym wizerunek postaci św. św. Piotra i Pawła wspierających tarczę z herbem opactwa – skrzyżowanymi kluczami, w otoku napis: SIGILLVM CONVENTUS THINICIENSIS (Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. dok. perg. 526)
Pochodząca z dokumentu wystawionego w 1560 roku pieczęć konwentu św. Benedykta w Tyńcu, czasowego właściciela Bronowic Wielkich; w polu pieczętnym wizerunek postaci św. św. Piotra i Pawła wspierających tarczę z herbem opactwa – skrzyżowanymi kluczami, w otoku napis: SIGILLVM CONVENTUS THINICIENSIS (Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. dok. perg. 526)
Odcisk luźny w czerwonym wosku pieczęci większej Uniwersytetu Krakowskiego, czasowego właściciela Bronowic Wielkich, wykonany w czerwonym wosku przy pomocy tłoka sporządzonego w początku XV wieku; w polu pieczętnym popiersie św. Stanisława, błogosławiącego ręką, wspartego na tarczy z ukoronowanym Orłem, w otoku napis: SIGILLUM UNIVERSITATIS STUDII CRACOVIENSIS GENERALIS SANCTUS STANISLAUS WLADISALUS R[EX] POL[ON]IE (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1597/94)
Odcisk luźny w czerwonym wosku pieczęci większej Uniwersytetu Krakowskiego, czasowego właściciela Bronowic Wielkich, wykonany w czerwonym wosku przy pomocy tłoka sporządzonego w początku XV wieku; w polu pieczętnym popiersie św. Stanisława, błogosławiącego ręką, wspartego na tarczy z ukoronowanym Orłem, w otoku napis: SIGILLUM UNIVERSITATIS STUDII CRACOVIENSIS GENERALIS SANCTUS STANISLAUS WLADISALUS R[EX] POL[ON]IE (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1597/94)

Rozwój i symbolika

Wieś została lokowana na prawie średzkim w 1274 roku za zgodą księcia Bolesława Wstydliwego, z wyraźnie wytyczonym centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Ojcowskiej. Z biegiem lat w 1468 roku król Kazimierz Jagiellończyk przeniósł Bronowice Wielkie na prawo magdeburskie.

Bronowice Wielkie przyjęły sobie za godło wizerunek... armaty! Ten symbol, znany z pieczęci z połowy XIX wieku, był później przedstawiany na dwa sposoby: z orłem lub z "krakuską" – tradycyjną czapką krakowską. To niezwykłe godło odzwierciedlało być może strategiczne znaczenie wsi, szczególnie w kontekście budowy fortu artyleryjskiego Pasternik w latach 1874–1880, będącego częścią Twierdzy Kraków.

Droga do Krakowa

Przez wieki Bronowice Wielkie przechodziły z rąk do rąk, będąc częścią powiatu krakowskiego, następnie wchodząc w skład austriackiego cyrkułu, by w 1815 roku na krótko stać się częścią Rzeczypospolitej Krakowskiej. Dopiero w 1941 roku, podczas okupacji, Bronowice Wielkie, liczące wówczas ponad 5000 mieszkańców, zostały włączone do Krakowa, stając się jego XXXVI dzielnicą katastralną.

Dziś dawne tereny Bronowic Wielkich stanowią integralną część dzielnicy samorządowej IV Prądnik Biały, kontynuując swoją opowieść w nowym, miejskim kontekście. Spacerując po tych rejonach, warto pamiętać o ich fascynującej przeszłości, która wciąż pulsuje pod powierzchnią nowoczesnego miasta.

Źródło: "Poczet krakowski. Tom III"

Autorka projektu
Ewelina Dziwak

Share