Włodzimierz Tetmajer: Inicjator Drogi do Niepodległości Polski – Zapomniany Filar Suwerenności
Włodzimierz Tetmajer (1861–1923), choć trwale wpisał się w historię polskiej sztuki jako czołowy malarz Młodej Polski i piewca piękna podkrakowskiej wsi - Bronowic, był przede wszystkim politykiem o nieprzeciętnej odwadze i dalekowzroczności, którego działalność na arenie parlamentu wiedeńskiego stanowiła pierwszy jawny, pełny program odzyskania polskiej suwerenności. Jego wkład w dążenie do niepodległości Polski, daleki od romantycznych uniesień, był twardym, pragmatycznym politycznym czynem, który dziś zasługuje na ponowne wydobycie z cienia.
Korzenie Ideologiczne i Trybuna Parlamentarna
Aktywność polityczna Tetmajera wyrosła z głębokiego przekonania o historycznej roli polskiego chłopa. Był on pionierem idei, że przyszła, niepodległa Polska musi opierać się na włączaniu mas ludowych w procesy decyzyjne i państwowotwórcze. To zaangażowanie zaowocowało współudziałem w formowaniu Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), które stało się pierwszą masową partią polityczną reprezentującą interesy wsi.
Od 1901 roku Tetmajer zasiadał w galicyjskim Sejmie Krajowym, a od 1911 roku jako poseł w austriackiej Radzie Państwa (parlamencie wiedeńskim). Właśnie tam, w sercu monarchii habsburskiej, zyskał platformę do działania wykraczającego poza lokalne spory. Jego pozycja posła chłopskiego, który nie był związany z konserwatywną elitą Krakowa, dawała mu niezbędną niezależność do podejmowania ryzyka politycznego.
W swojej publicystyce i wystąpieniach Tetmajer konsekwentnie głosił, że Polska powinna dążyć do pełnej suwerenności, a nie jedynie do autonomii w ramach upadającej Austrii. Ta nieugięta postawa, wynikająca z ideologii ludowej łączącej romantyczny patriotyzm z realizmem społecznym, stała się kluczowa w nadchodzącym kryzysie wojennym.
Polityka Czynu i Współpraca z Legionami
Gdy wybuchła I wojna światowa, Tetmajer nie miał wątpliwości: niepodległość można było odzyskać jedynie poprzez czyn zbrojny. Jego działalność w Towarzystwie "Strzelec" w Krakowie, będącym zalążkiem Legionów Polskich, potwierdzała jego gotowość do bezpośredniego działania. W 1914 roku, wraz z innymi działaczami galicyjskimi, wszedł w skład Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN).
Jako delegat NKN, Tetmajer był jednym z politycznych nadzorców i orędowników Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Choć NKN z założenia było komitetem lojalistycznym wobec monarchii austro-węgierskiej, Tetmajer należał do frakcji, która z coraz większą determinacją dążyła do wykorzystania Legionów jako zalążka armii niepodległego państwa, dystansując się od austrofilskich iluzji. Jego poparcie dla Piłsudskiego i idei stworzenia własnej siły zbrojnej było kluczowe w momencie, gdy polityczne środowiska Galicji wciąż wahały się między lojalnością a suwerennością.
Przełom 1917: Żądanie Niepodległej Polski z Dostępem do Morza
Momentem, który trwale zapisał Włodzimierza Tetmajera w panteonie ojców niepodległości, był maj 1917 roku. Po rewolucji lutowej w Rosji i wejściu Stanów Zjednoczonych do wojny, sprawa polska stała się sprawą międzynarodową, wymagającą jasnego politycznego stanowiska.
W tych krytycznych okolicznościach, Włodzimierz Tetmajer, z pominięciem dotychczasowej ostrożnej dyplomacji, podjął historyczną inicjatywę. 16 maja 1917 roku zgłosił w Parlamencie Wiedeńskim projekt rezolucji, a ostatecznie, 28 maja 1917 roku, zyskała ona poparcie i została przyjęta przez Polskie Koło Sejmowe obradujące w Krakowie. Był to akt polityczny o przełomowym znaczeniu, będący jawnym i otwartym wypowiedzeniem lojalności Austrii.
Treść rezolucji, która stała się faktycznym programem polskiej polityki zagranicznej, brzmiała:
"Polskie Koło Sejmowe stwierdza, że jedynym dążeniem narodu polskiego jest odzyskanie niepodległej zjednoczonej Polski z dostępem do morza i uznaje się solidarnym z tym dążeniem. Polskie Koło Sejmowe stwierdza dalej międzynarodowy charakter tej sprawy i uznaje jej urzeczywistnienie za porękę trwałego pokoju."
To żądanie było rewolucyjne z kilku powodów:
Pełna Suwerenność: Po raz pierwszy polski organ polityczny w łonie państwa zaborczego otwarcie i publicznie zażądał niepodległej i zjednoczonej Polski, odrzucając wszelkie koncepcje autonomiczne.
Dostęp do Morza: Umieszczenie dostępu do morza jako warunku sine qua non dla przyszłej Polski było polityczną genialnością. Tetmajer jasno wskazał, że polska państwowość musi mieć podstawy gospodarcze i strategiczne, antycypując tym samym kluczowe żądania polskiej delegacji na przyszłej Konferencji Pokojowej w Paryżu.
Wymiar Międzynarodowy: Określenie sprawy polskiej jako międzynarodowej i poręki pokoju przeniosło ją z ram wewnętrznych sporów zaborców na globalną scenę, umożliwiając szukanie poparcia wśród państw Ententy (koalicji przeciwko Państwom Centralnym).
Na Progu Odzyskanej Rzeczypospolitej
Rezolucja Tetmajera uruchomiła proces, którego już nie można było powstrzymać. W ostatnich miesiącach wojny, gdy Austro-Węgry chyliły się ku upadkowi, Tetmajer kontynuował aktywną pracę na rzecz organizacji rodzącego się państwa.
W październiku 1918 roku, gdy w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna (PKL), mająca przejąć władzę nad Galicją, Tetmajer wszedł w jej skład. Obejmował w niej tekę odpowiedzialną za sprawy wojskowe, co w momencie rozbrajania wojsk zaborczych i formowania polskiej armii miało strategiczne znaczenie. Jego doświadczenie z NKN i Legionami okazało się bezcenne w organizowaniu aparatu wojskowego na południowych ziemiach Polski.
Włodzimierz Tetmajer był jednym z tych cichych, a jednocześnie kluczowych inicjatorów niepodległości. Jego dokonania z 1917 roku stanowią dokument polityczny o randze historycznej, który przyczynił się do wyznaczenia ostatecznego celu walki o niepodległość. Za swoją niestrudzoną działalność został pośmiertnie uhonorowany Krzyżem Niepodległości, co stanowi wymowne potwierdzenie jego niezastąpionej roli w procesie odbudowy suwerennej Polski.
Zachęcamy do zapoznania się z filmem dokumentalnym: "Gospodarz. Włodzimierz Tetmajer znany i nieznany"
https://vod.tvp.pl/filmy-dokumentalne,163/gospodarz-wlodzimierz-tetmajer-znany-i-nieznany,398389